Το πένθος είναι μια κατάσταση που βιώνει ο άνθρωπος και έχει ιδιαίτερη συμπεριφορά, όπου η θλίψη από την νοσταλγία και την ανάμνηση το χαρακτηρίζουν. Αυτό προέρχεται από το γεγονός μιας απώλειας, που είναι μια κατάσταση στέρησης από κάτι αγαπητό μας. Η απώλεια μπορεί να είναι πραγματική- αντικειμενική ή συμβολική αλλά και στις δύο περιπτώσεις οδηγεί στο πένθος. Το πένθος λοιπόν, είναι η φυσιολογική αντίδραση απέναντι στην απώλεια. Θρηνούμε για, την απώλεια αγαπημένων προσώπων, τη διακοπή σημαντικών σχέσεων, την απώλεια αγαπημένων αντικειμένων. Για τους περισσότερους το πένθος έχει συνδεθεί με την απώλεια λόγω θανάτου, όμως ποιος θα αμφισβητήσει το γεγονός ότι πενθούμε και όταν χωρίζουμε ή όταν χάνουμε την υγεία μας, όταν ένα δικό μας πρόσωπο νοσεί, όταν χάνουμε την εργασία μας, όταν χάνουμε μία φιλία, ένα κατοικίδιο ζώο ακόμα και όταν μία σημαντική φάση της ζωής μας τελειώνει π.χ. όταν μετακομίζουμε, όταν συνταξιοδοτούμαστε κ.α. Όσο πιο σημαντική η απώλεια τόσο πιο έντονο και «βαρύ» είναι και το πένθος. Είναι μία διαφορετική εμπειρία για τον κάθε άνθρωπο, άλλος μπορεί να πενθεί ανοιχτά και να εκφράζεται, ενώ άλλος όχι. Για άλλους το πένθος είναι μία σύντομη διεργασία και για άλλους μπορεί να διαρκεί πολύ καιρό. Η ένταση και η βαρύτητα των συναισθημάτων εξαρτάται και από τις ιδιαίτερες συνθήκες της απώλειας. Μία ξαφνική απώλεια είναι πιο δύσκολη από μία αναμενόμενη απώλεια. Όσο πιο σημαντικό ήταν το πρόσωπο για τη ζωή του πενθούντα τόσο πιο δύσκολη η διεργασία του πένθους.
Η Elisabeth Kübler-Ross, περιέγραψε πέντε φάσεις, από τις οποίες περνάει ο άνθρωπος για να αποδεχτεί τελικά την απώλειά του και αυτές οι φάσεις γίνανε γνωστές ως "Τα πέντε στάδια του πένθους" όπως περιγράφονται παρακάτω:
-
Άρνηση : "Αποκλείεται, δεν μπορεί να συμβαίνει σε εμένα!"
-
Θυμός: "Είναι άδικο, γιατί σε εμένα; Δεν έχω ζήσει τίποτα" ή "Είμαι πολύ μικρός/μικρή γιατί μου το κάνεις αυτό;" (Εδώ είτε
-
αναφέρεται στον Θεό, στον εαυτό του, είτε σε οποιονδήποτε θεωρεί υπεύθυνο για την κατάστασή του/της)
-
Διαπραγμάτευση: "Τουλάχιστον άσε με να δω τα παιδιά μου να μεγαλώνουν" ή "Θα είμαι καλύτερος, θα αλλάξω, απλώς άσε με να ζήσω λίγο παραπάνω."
-
Κατάθλιψη: "Είμαι τόσο λυπημένος, γιατί να προσπαθήσω να κάνω οτιδήποτε;" ή "Δεν έχω ελπίδες, απλώς θα περιμένω να πεθάνω"
-
Αποδοχή: "Εντάξει όλα θα πάνε καλά"
Η Kübler-Ross επισήμανε επίσης, ότι αυτά τα βήματα δεν έρχονται απαραιτήτως στη σειρά που σημειώνεται ανωτέρω, ούτε βιώνονται όλα τα βήματα από όλους τους ασθενείς. Σε κάθε περίπτωση όμως, θα περάσουν τουλάχιστον δύο από αυτά τα στάδια.
Το πένθος έχει πολλά κοινά σημεία με την κατάθλιψη και τη μελαγχολία αλλά διαφέρει και σημαντικά από αυτή. Τα κοινά χαρακτηριστικά είναι η καταθλιπτική διάθεση, η αναστολή των καθημερινών δραστηριοτήτων, η έλλειψη ενδιαφερόντων, το κλάμα, οι διαταραχές του ύπνου (αϋπνίες, υπνηλία, αφυπνίσεις, νυχτερινοί εφιάλτες) όπως και οι διαταραχές στη διατροφή.
Είναι πολύ δύσκολο να διακρίνουμε το παθολογικό από το φυσιολογικό πένθος. Κυριότερα μπορεί να διακριθεί όταν τα συμπτώματά του και η βαριά καταθλιπτική διάθεση συνοδεύονται από αυτοκαταστροφικές τάσεις και από σοβαρές επιπτώσεις στην ποιότητα ζωής του ατόμου για παραπάνω από 6 μήνες. Το παθολογικό πένθος διακρίνεται από την αδυναμία του ατόμου να αποδεχθεί την πραγματικότητα και σταδιακά να ανασυγκροτήσει τις δυνάμεις τους για τις καθημερινές απαιτήσεις της ζωής. Επίσης μπορεί να παρατηρηθεί επίμονο άγχος, υποχονδρίαση, τάσεις αυτοκτονίας, άρνηση αποδοχής του θανάτου, επίμονη προσήλωση σε ότι αφορά το νεκρό. Αν τα συναισθήματα του πένθους δεν υποχωρούν με το πέρασμα του χρόνου είναι πιθανό να έχει εξελιχθεί σε κάτι πιο σοβαρό και περιπλεγμένο. Σε αυτή την περίπτωση είναι καλό να αναζητήσετε βοήθεια από κάποιο ειδικό ψυχικής υγείας.